ادبیات نظری و پیشینه تحقیق برنامه ريزي استراتژیک

برنامه¬ريزي استراتژیک
يكي از روش¬هاي شناسايي ماهيت برنامه¬ريزي استراتژیک بررسي تفاوت آن با ساير روش¬هاي برنامه¬ريزي است. امروزه در سازمان-هاي پيشرفته و در سطوح مختلف سازمان¬ها، برنامه¬ريزي به سه صورت اساسي برنامه¬ريزي استراتژیک، برنامه¬ريزي ترفندي  و برنامه¬ريزي عملياتي  به شرح زير جلوه گر مي¬شود.

الف) برنامه¬ريزي استراتژیک:
در اين برنامه¬ريزي، اهداف و خطوط كلي و رسالت سازمان در بلندمدت تعيين مي¬شود. اين نوع برنامه¬ريزي جامعيت داشته و در سطوح عالي سازمان شكل مي¬گيرد؛ در اين نوع برنامه¬ريزي چارچوبي مشخص براي برنامه¬ريزي ترفندي و برنامه¬ريزي عملياتي ترسيم مي-شود. اين برنامه داراي ديد بلندمدت است. در حكم چتري است كه كل سازمان را به نحوي در بر مي¬گيرد.
ب) برنامه¬ريزي ترفندي:
اين برنامه¬ريزي كه در آغاز در سازمان¬هاي نظامي به كار گرفته شد، فرايندي است كه به وسيله آن، مديراندسته¬اي از فعاليت¬هاي مرتبط را در اجراي يك راهبرد تصوير مي¬كنند. به عبارت ديگر، برنامه¬ريزي ترفندي به مسائلي مربوط مي¬شود كه براي رسيدن به هدف¬هايي، توسط برنامه¬ريزان سطوح عالي سازمان ترسيم مي¬شوند. اين نوع برنامه¬ريزي شامل تدوين هدف¬ها و انتخاب وسايل لازم براي دستيابي به آن هدف¬ها است. چارچوب زماني برنامه¬ريزي ترفندي، كوتاه¬تر از برنامه¬ريزي استراتژیک است. در نهايت، اين برنامه¬ريزي به وسيله سطوح مياني سازمان انجام مي-گيرد.

ج) برنامه¬ريزي عملياتي:
فرايندي است كه به وسيله آن، مديران اجرايي، فعاليت و گام¬هاي ويژه¬اي را در راستاي رسيدن به اهداف مورد نظر ترسيم مي¬كنند. برنامه¬ريزي عملياتي چارچوب زمانی كوتاه¬تري نسبت به دو برنامه¬ريزي استراتژیک و ترفندي دارد؛ اين نوع اغلب توسط مديراني صورت مي¬گيرد كه مسئوليت محدود براي اجراي هدف¬هاي محدود دارند.
لازم به ذكر است كه مرز بين برنامه¬ريزي استراتژیک، ترفندي و عملياتي كاملاً روشن نيست؛ تفاوت بين اين سه برنامه¬ريزي نسبي است.
در خصوص تفاوت بين برنامه¬ريزي استراتژیک و برنامه¬ريزي بلندمدت  مي¬توان به موارد ذيل اشاره كرد:
1-    برنامه¬ريزي بلندمدت تنها بر بخش¬هايي از سازمان تمركز دارد؛ اما گستره برنامه¬ريزي استراتژیک سراسر سازمان را در بر مي-گيرد. تمايز ديگر اين كه برنامه¬ريزي بلندمدت آينده را به صورت انتخابي مي¬نگرد؛ در صورتي كه برنامه¬ريزي استراتژیک آينده را به صورت كلي در نظر مي¬گيرد؛
2-     برنامه¬ريزي بلندمدت به طور كلي تصويري است از وضعيت مطلوب آينده و تداوم يا گستره چيزي كه از قبل وجود داشته است. اين وضعيت¬ها يا اهداف نهايي، تصويري مطلوب از آينده يا گستره¬اي از وضعيت موجود هستند. تحقق اين اهداف ممكن است نيازمند انجام تغييراتي در برخي از روش¬هاي انجام كار يا افزايش در هزينه¬هاي مالي و منابع انساني باشد؛ اما فعاليت اساسي سازمان همچنان يكسان باقي مي¬ماند؛ اين امر در برنامه¬ريزي استراتژیک صادق نيست؛
3-     برنامه¬ريزي استراتژیک، به دليل بروز تغيير يا تغييرات مهم در محصولات يا خدمات آينده سازمان مطرح مي¬شود. با تغيير محيطي كه سازمان در آن عمل مي¬كند، كاركنان سازمان احساس مي¬كنند فرصت جديدي براي انجام برخي امور تازه يا متفاوت وجود دارد كه در واقع تداوم امور قبلي نيستند. اين حركت به سوي زمينه¬اي جديد يا بعدي تازه، گام يا جهش به درون چيزي ناشناخته است؛ اين همان چيزي است كه از آن به عنوان برنامه¬ريزي استراتژیک نام برده مي¬شود؛
4-     برنامه¬ريزي استراتژیک درصدد شناسايي و حل مسايل استراتژیک است؛ در حالي كه برنامه¬ريزي بلندمدت بر تعيين اهداف، مقاصد و تدوين برنامه¬هاي عملياتي براي نيل به اين اهداف تأكيد دارد؛
5-    برنامه¬ريزي استراتژیک بيشتر از برنامه¬ريزي بلندمدت بر ارزيابي محيط داخل و خارج سازمان تأكيد دارد؛
6-     برنامه¬ريزي استراتژیک نيازمند تغييرات كيفي بوده و شامل تعداد زيادي برنامه است كه براساس مقتضيات محيط انجام خواهند شد؛ در حالي كه برنامه¬ريزي بلندمدت شامل انتظارات معيني است كه براساس وضعيت موجود تدوين مي¬شود.